#سرچر ١/ قصر مروارید شمس پهلوی، بنایی با الهام از بدن سفره‌ماهی‌ای که صدفی رو در آغوش گرفته، مروارید‌هایی رو بر پشت صدف‌ها حمل می‌کنه و اتاق حلزون شکلی داره که اتاق ویژه‌ی قصر بود. توی این #رشتو می‌خوام در مورد یکی از ارزشمندترین آثار معماری ایران، قصر مروارید بنویسم
٢/ داستان قصر ما از داستان صاحبش شروع میشه، بزرگترین فرزند رضا شاه از تاج الملوک آیرملو و خواهر بزرگ محمد رضا. ٣ ساله بود که رضا خان با ٣ هزار نیروی قزاق در یک کودتای نظامی وارد تهران شد و در ٨ سالگی پدر رو بر تخت پادشاهی ایران دید و این ینی احتمالا کودکی آرامی نداشت.
٣/ شاید جالب باشه که بدونید در ١۵ سالگی، ینی سال ١٣١١، ریاست کنگره زنان شرق رو به عهده داشت و بعدها از اولین کسانی بود که حضور پر رنگی در کشف حجاب داشت. بعدتر در پی سیاست‌های پدر مجبور به ازدواج سیاسی با فریدون جم شد.
۴/ اما این ازدواج خیلی دوام پیدا نکرد و شمس بعد از ٧ سال طلاق گرفت و با مهرداد پهلبد ازدواج کرد. البته گفته میشه شمس در دربار به "مهر" مشهور بود و شوهرش به همین دلیل اسمش رو به "مهرداد" تغییر داد. نام "مهرشهر" کرج هم از لقب شمس گرفته شده.
۵/ بر خلاف خواهرش اشرف پهلوی که به شدت درگیر سیاست بود، شمس خیلی درگیر سیاست نبود. گرچه در مسائل جدی‌ای مثل انتخاب ثریا برای محمدرضا نقش جدی‌ای بازی کرد ولی هیچوقت به قدرتی که اشرف در دربار داشت نرسید و البته اینجور به نظر میاد که دغدغه‌ی جدی‌تری برای پول و ثروت و تجمل داشت
۶/ مثلا یکی از املاک شمس تاکستان اختصاصی ۵٧ هکتاری در بورلی هیلز بوده که امروز قیمتش حدود ١ میلیارد دلاره. شمس در تجمل و زیبایی پرستی و هنر چیزی رو از خودش دریغ نمی‌کرد. از طرفی در نظر بگیریم که همسرش، مهرداد پهلبد، با تحصیلات معماری، اولین وزیر فرهنگ و هنر ایران هم بود.
٧/ شمس در اواخر ١٩۴٠ میلادی دینش رو به مسیحیت تغییر داد و جالب بود که در صفحه ویکی‌پدیای شمس به نقل از کتابی اومده که: "او کاتولیکی با ایمان شده بود، در تجمل می‌زیست و در سیاست دخالتی نمی‌کرد" که خودش بیانگر به چشم اومدن زیبایی پسندی و تجمل گرایی شمس بوده.
٨/ اما یکی از نقاطی که در این تجمل‌گرایی مورد توجه شمس بود معماری بود. گفته میشه که شمس از نظام عامری می‌خواد که ویلایی کوچک برای همسر و پسرانش در نور(شمال ایران) طراحی کنه و ساخت این ویلا مقدمه‌ای میشه برای پروژه‌ی ویلای بزرگی به اسم کاخ یا قصر مروارید
٩/ اما نظام عامری کی بود؟ معمار سرشناس ایرانی که شاگرد مستقیم فرانک لوید رایت معمار ارگانیک نامدار جهان. از آثارش در ایران میشه از موزه دفینه، پارک شهر، سینما بهمن و دانشگاه شیراز اسم برد.
١٠/ خود فرانک لوید رایت به باور خیلی‌ها بزرگترین معمار آمریکایی و یکی از سه یا چهار معمار قرن بیستمه که آثار شاهکاری مثل موزه گوگنهایم نیویورک، هتل امپریال توکیو و خانه آبشار رو در کارنامه داره.
١١/ سبک کاری لوید رایت معماری ارگانیک (یا شاید بشه گفت طبیعت‌گرا) بود که هدفش ایجاد هماهنگی بین محیط و ساختمان و اعضای شکل دهنده اونه. کمال کمونه از اعضای تیم نظام عامری و افراد درگیر در طراحی و ساخت قصر مروارید در تعریف معماری ارگانیک اینطور توضیح میده:
١٢/ بعد از ساخت ویلای نور اینطور گفته میشه که شمس بخاطر آسم به دنبال جایی با هوای سالم برای ساخت کاخ بوده که منطقه‌ای در کرج انتخاب میشه و سفارش ساخت یک ویلا به نظام عامری داده میشه. او از وزلی پیترز داماد فرانک لوید رایت خواست که به ایران بیاد و شخصا کار طراحی رو به عهده بگیره
١٣/ وزلی نه تنها داماد رایت بود بلکه مهندسی تعدادی از کارهای رایت مثل موزه گوگنهایم و خانه‌ی آبشار رو به عهده داشت. گویا در گفت و گوهای اولیه بین شمس و وزلی علاقه‌ی فراوان شمس به جواهرات و به خصوص مروارید توجه وزلی رو جلب می‌کنه و ایده‌ی طراحی کاخ مروارید به ذهنش میرسه.
١۴/ گفته میشه که گروه معماری طرح‌هایی از کاخ را در سال ١٩۶۵ اسکیس زدند که بعضی از اون‌ها با ترسیم پرسپکتیو و تکنیک جوهر و مینیاتور ایرانی عملا برای ارائه به مشتری قمار حساب میشدن اما با کمال تعجب مورد تایید شمس پهلوی قرار گرفت و کار ساخت شروع شد.
١۵/ انگار که همون کاری خاندان مدیچی با تجمل گرایی با داوینچی کرد اینبار خاندان پهلوی داشت با تیم فرانک لوید رایت می‌کرد. فرصتی برای خلق یک اثر طلایی. عددهای متفاوتی برای هزینه ساخت گفته شده ولی منطقی‌ترین عدد ٣.۵ میلیون دلاره که به پول امروز چیزی حدود ٢۵ میلیون دلار میشه
١۶/ بنا در زمینی بیش از ١٠٠ هکتاری ساخته شد. گرچه طرح اصلی حدود ٢۵٠٠ متر زیر بنا داشت اما از تمامی زمین منطقه به بهترین شکل استفاده شد. تقریبا امکاناتی نبود که از قرار دادنش در مجموعه کاخ دریغ کنن
١٧/ امکاناتی کاملی مثل دریاچه مصنوعی کاخ که پر بود از انواع و اقسام ماهی‌ها و حتی امکان ماهیگیری در اون وجود داشت، زمین گلف، پیست اسب‌دوانی و درساژ، باغ گلها و درختهای کمیاب، باند هواپیما و هلیکوپتر.
١٨/ همچنین داخل کاخ پر بود از راهروهای مارپیچ و بدون پله که امکانات کم نظیری مثل سالن پذیرایی، دفتر مخصوص شمس، سالن سینما، سالن بیلیارد، تعداد زیادی اتاق خواب، استخر داخل کاخ، محل نگه داری پرندگان، آبنما و غیره و غیره رو در بر می‌گرفت.
١٩/ اصلی‌ترین چیزی که من در اولین مواجهه با کاخ باهاش رو به رو شدم این بود که چیزی به اسم بیرون و درون کاخ حس نمی‌کردم و تمام این ساختار به شکل زیبایی به هم پیوسته و یک دست بود. در حقیقت کاخ در طبیعت محل احداثش حل شده بود و این حس رو به من بیننده هم میداد
٢٠/ روزنامه سانفرانسیسکو کرانیکال دوبار از هزینه‌های خیلی زیاد برای کاخ شمس حرف زد و حتی اشاره کرد که برای حمل مبلمان این کاخ یک هواپیمای باربری در سه نوبت مبل‌ها رو به ایران آورده. حتی در بعضی موارد نوآوری‌ها و اختراعاتی برای ساخت تعدادی از وسایل کاخ اتفاق افتاده بود
٢١/ اما یکی از جالب‌ترین ویژگی‌های این کاخ اتاق ویژه شمس بود که از بیرون به شکلی حلزونی دیده می‌شد و از داخل هم به طور ویژه با مروارید تزئین شده بود. در واقع اتاق حلزونی شکل حکم بهترین اتاق خواب کاخ مروارید رو داشت و تخت‌خوابش مثل صدفی طراحی شده بود که مرواریدی درش قرار میگیره.
٢٢/ این بنای زیبا و یک دست با طبیعت منطقه به زعم خیلی‌ها یکی از بهترین آثار بنیاد فرانک لوید رایت در دنیاست. از طرفی در ایران بی نظیره و هیچ معماری‌ای شبیه به این یا حتی نزدیک به این زیبایی اتفاق نیفتاده. کاخ مروارید اتفاقی نو و کم‌نظیر برای معماری ایران بود.
٢٣/ در واقع انگار این از معدود دفعاتی بود که یک ثروتمند تجملگرا در قرن اخیر ایران تصمیم گرفته بود پولش رو به هنرمندی کار بلد بده و اون هنرمند هم از فرصت به دست اومد برای خلق اثر هنری خودش استفاده کرده بود و این کار رو به درستی و زیبایی انجام داده بود.
٢۴/ با وقوع انقلاب و فرار شمس پهلوی از کشور اما اتفاقات عجیبی برای این اثر هنری افتاد. در همون ابتدا در ٢٨ اسفند ۵٧ نیروهای منافقین ادعای محافظت از کاخ رو داشتن و همچین فیلمی ازشون باقی مونده
٢۵/ گفته شده که بعد از انقلاب مدتی در اختیار جعفر شجونی بوده و در سال ۶٣ با رای دادگاه انقلاب تحت مالکیت بنیاد مستضعفان دراومد و بعد ازون با قرار دادی به بنیاد تعاون یکی از نهادهای نظامی واگذار شد و تا سال ٨٢ به عنوان مجتمع تفریحی-اردویی شهید فهمیده استفاده می‌شد.
٢۶/ در تمام سال‌هایی که مجتمع اردویی بود هیچ مرمتی درش انجام نشد و هر روز به وضعیت بدتری افتاد. ابوالفضل عبیدی مدیر کل میراث فرهنگی البرز گفته بود که پیگیر اشیای داخل کاخ از روی عکسها هستند ولی چیزی که می‌بینیم همه چیزیه که تحویل گرفته شده.
٢٧/ از طرفی گویا بیرون از محوطه کاخ اطلاعیه‌ای برای مردم نصب شده بوده که از مردم خواسته بود هر عکس یا سندی در رابطه با کاخ دارن ارائه بدن تا اشیا تکمیل شود
٢٨/ در جایی دیگه اومده که لباس‌های شمس پهلوی بعد از فرارش در خیابان چوب حراج زده میشه که خودش نشون میده که احتمالا کاخ هم از دستبرد بری نبوده خیلی از لوازمش در بحبوحه‌ی اون تغییرات نیست و نابود شده
٢٩/ امروز هم هنوز تکلیف قصر مروارید معلوم نیست و ازین دست به اون دست میچرخه و درهاش به روی مردم بسته‌ست. ولی چیزی که قطعیه اینه که ما این اثر هنری رو به شکلی که بوده از دست دادیم و دیگه هیچوقت مثل روز اولش نخواهد بود.
٣٠/ اما به تعبیر من در نهایت این فقط هنر و اثر هنرمندهاست که اثرش رو روی آدمها میذاره و هربار دیدن حتی چند عکس از یک اثر هنری تغییری در وجود ما ایجاد می‌کنه که سازنده و مثبته. بقیه آیند و روند
٣١/ مطالعه بیشتر با خودتون و اگر دوس داشتید با ریتوییتتون خستگیم در خواهد رفت #سرچر
